Taal van catalogisering

Inleiding

De taal van de catalogisering wordt steeds belangrijker en plaatst de catalogiseerpraktijk voor een dilemma. Enerzijds willen bibliotheken met hun diensten steeds beter aansluiten op hun gebruikers, maar anderzijds moeten bibliotheken ook steeds efficiënter werken. De tijd dat alle communicatie richting de bibliotheekgebruikers volledig in het Nederlands moet, is, zeker voor de wetenschappelijke bibliotheken, voorbij. Anderzijds is het soms toch een grote stap om geheel over te stappen op het Engels als taal van de catalogisering.

Om de kaders van deze problematiek te schetsen zijn in deze inleiding de tekst uit het SLIM 3.0 programmaplan en de daaraan gerelateerde tekst uit het GII Consortium Werkplan opgenomen.

Tekst uit het Programmaplan (15 mei 2012), Bijlage 1. Aandachtspunten voor Project 1 MARC21. punt 1. Algemene aandachtspunten van het uitwisselingsformaat, a. De taal van de catalogisering:
"De taal van annotaties en andere (sub)velden of elementen daarvan, waarbij de taal van het catalografisch centrum moet worden gehanteerd. De taal van te presenteren tabeltermen als talen, landennamen, content-, medium- en carriertypen. Daarnaast ook de taal van de toevoegingen bij naamsingangen. Ook bij uniforme titels speelt de taal een rol, o.a. bij groepstitels en toevoegingen. Deze taalkwestie speelt een rol bij import en export van records."

Tekst uit het Werkplan 2012 - 2013, par. 3.1.1:
"Einddoel: introductie catalogiseertaal in het GGC en clustering in WorldCat op basis van FRBR en GLIMIR. Die clustering is relevant zowel voor het beheer, het zoeken, als het verrijken van records. Records in WorldCat worden "ont-merged" en als parallel record dubbel ingevoerd indien de catalogiseertaal Nederlands is. Dit gebeurt niet wanneer bibliotheken kiezen voor de catalogiseertaal Engels."

RDA en de taal van catalogiseren

De taal van de catalogisering heeft betrekking op de taal waarin de bibliografische gegevens in het bibliografisch record worden vastgelegd. Het gaat om gegevens die aan de beschrijving worden toegevoegd, maar niet zelf aan het document worden ontleend.

Voorbeeld: de titel van een Franstalig boek wordt overgenomen van de titelpagina. In het Frans dus. Als er al eerdere uitgaven van dit boek zijn geweest, of als er een samenvatting bij zit, of andere belangrijke zaken te melden zijn die in annotaties worden opgenomen, worden deze in Nederland meestal in het Nederlands opgenomen, bijvoorbeeld " eerder verschenen als" of "Met samenvatting in het Engels".

Voorbeelden van dergelijke toegevoegde gegevens zijn standaardtermen, annotaties, samenvattingen, trefwoorden, termen die de aard van document vastleggen, toevoegingen aan ingangen ter identificatie en onderscheiding.

In RDA zijn algemene regels met betrekking tot taal en schrift in de inleiding opgenomen. In par. 1.4 worden de elementen van de bibliografische beschrijving opgesomd die opgenomen worden in de taal van het document. Daaraan wordt toegevoegd in dezelfde paragraaf:
"When adding data within an element listed above, record the added data in the language and script of the other data in the element unless the instructions for a specific element indicate otherwise.
When recording an element listed above as a supplied element, record the supplied element in the most appropriate language and script.
Record all other elements (including notes) in the language and script, or languages and scripts, preferred by the agency creating the data."

Indien we in Nederland overgaan op RDA impliceert dat de instelling die de metadata maakt, dus bepaalt in welke taal een record wordt gemaakt.

WorldCat en parallelle records

Uit de bespreking van dit onderwerp in de GGC Redactie Richtlijnen op 30 oktober 2012 het volgende citaat:
"Bibliotheken opereren in een steeds internationaler wordende wereld. Daarbij hoort het uitwisselen van metadata. De taal waarin een record is gecatalogiseerd, is van belang voor een correcte uitwisseling van metadata, en het op een juiste wijze matchen en mergen van records. Vandaar dat het van belang is om de taal van catalogisering expliciet te maken."

De belangrijkste reden om de taal van catalogiseren te expliciteren is het uitwisselen van metadata en het gemeenschappelijk catalogiseren.
Voor WorldCat gebruikers is ook expliciet beleid op dit terrein vastgesteld. Records die hetzelfde boek beschrijven, maar dat doen in een verschillende taal van catalogiseren worden niet samengevoegd. Indien er twee records zijn die hetzelfde boek beschrijven en het ene record gebruikt Engelstalige annotaties en de ander beschrijving gebruikt Spaanse annotaties, dan spreekt men van zgn. "parallelle records". Voor een nadere toelichting, zie: Bibliographic Format and Standards, Ch. 3. Special Cataloging Guidelines, Section 3.10. Parallel records for Language of Cataloging (http://www.oclc.org/bibformats/en/specialcataloging/default.shtm#BCGBAEHC)

Welke elementen worden beïnvloed door de taal van catalogiseren?

In de RDA is vastgelegd welke elementen worden overgenomen in de taal van de publicatie. Niet vastgelegd is welke elementen er niet onder vallen.
In WorldCat vallen trefwoorden niet onder het regime van de taal van catalogisering. Zo kunnen in WorldCat Nederlandstalige trefwoorden toegekend worden aan een bibliografische beschrijving die als taal van catalogisering Engels heeft.
In WorldCat wordt in dat geval de bron van de trefwoorden vermeld, en als dat zo is dan wordt door die bron bepaald welke taal gevolgd wordt.
Bij het toekennen van gecontroleerde auteursnamen is echter geen voorziening voor het opgeven van de bron. In WorldCat worden auteursnamen gecontroleerd met de NACO, de auteursnamenthesaurus gebaseerd op die van de Library of Congress.
De auteursnamenthesaurus volgt de taal van catalogiseren Engels, en in principe is de taal van catalogiseren van auteursingangen ook gelijk aan de taal van catalogiseren van het bibliografisch record.

De vraag is of de taal van catalogiseren die gebruikt wordt voor het formele deel van de bibliografische beschrijving, en de taal van catalogiseren die gebruikt wordt voor het inhoudelijke deel van de bibliografische beschrijving, en de taal van catalogiseren die gebruikt wordt voor de gecontroleerde ingangen (formeel en inhoudelijk) per record hetzelfde moet zijn. RDA doet daar geen uitspraak over.
In bestaande catalogiseersystemen zijn daar meestal wel afspraken over gemaakt of is een bepaalde praktijk gegroeid.

eBook pakketten in het GGC en de taal van catalogisering

Het aanbod van eBook-pakketten wordt steeds groter. Bibliografische controle van deze pakketten is vaak niet of beperkt mogelijk. De records voor deze documenten worden vaak geleverd door de leveranciers al dan niet via WorldCat. Deze eBook-records zijn meestal gemaakt in taal van catalogiseren Engels.
Indien de code niet expliciet wordt opgenomen wordt deze code ofwel door systemen bij de uitwisseling toegevoegd of standaard wordt bij het ontbreken van een code, de taal van het betreffende systeem als standaard beschouwd.
Records in WorldCat zonder expliciete taal van catalogiseren worden beschouwd als " Engels".
Records die vanuit het GGC naar WorldCat worden gestuurd, worden standaard beschouwd als records gemaakt in het Nederlands.

Aangezien de code voor taal van catalogiseren nog niet wordt ondersteund in het GGC, worden de records van eBook-pakketten die in het GGC worden ingelezen, vervolgens na de ingebruikname door een bibliotheek in het GGC teruggestuurd naar WorldCat als een "Nederlands" record. Ook al is dat record op algemeen bibliografisch niveau in het GGC verder niet bewerkt. In WorldCat wordt dat record vanwege een andere taal van catalogiseren niet samengevoegd met het oorspronkelijke en zelfde record in WorldCat, maar het wordt een parallel record. Dit is niet altijd terecht. Expliciet vermelden van taal van catalogiseren zal een dergelijk proces, dat ongetwijfeld ook tussen andere systemen dan WorldCat en GGC speelt, verhelderen en verbeteren.

Voorstel

Voorstel 1: bibliotheken nemen in het uitwisselingsformaat expliciet de taal van catalogiseren op. Geadviseerd wordt de taal van catalogiseren tijdens het catalogiseerproces vast te leggen, maar dat advies valt buiten de scope van dit project, het vaststellen van de uitwisselingstabel.

Voorstel 2: instellingen kiezen de taal die het meest geschikt is en waar zij de voorkeur aan geven. RDA legt in het algemeen de nadruk op de taal van de klant. Records die de catalogiserende instantie in een vreemde taal aangeleverd krijgt, mogen in deze taal ter beschikking gesteld worden aan de klant en hoeven niet vertaald te worden. Het verdubbelen van records om records in de eigen taal aan te bieden aan de eindgebruiker is toegestaan. Het gebruik van verschillende talen voor verschillende doelgroepen of collecties is ook toegestaan.

Voorstel 3. In overeenstemming met de richtlijnen in WorldCat worden er geen hybride records, d.w.z. records met meerdere talen in een titelbeschrijving, gemaakt.

Consequenties

In ieder catalogiseersysteem bestaat een nauwe samenhang tussen de taal van de catalogisering, de te hanteren regelset en de te gebruiken thesauri.
Vanwege de verwerking van de records in WorldCat zal er een samenhangende keuze van catalogiseertaal, regelset en thesauri gemaakt moeten worden.

Voorbeelden

Voorbeelden zijn ontleend aan: Bibliographic Format and Standards, Ch. 3. Special Cataloging Guidelines, Section 3.10. Parallel records for Language of Cataloging (http://www.oclc.org/bibformats/en/specialcataloging/default.shtm#BCGBAEHC)